ظةكولينةك لدور مةلايى جزيرى

omer_ahmed



ظةكولينةك لدور مةلايى جزيرى

ظةكولينةك لدور مةلايى جزيرى


(( ثيَشةكى و دةستثيَك ))


ئةظ ظةكولينا كورت و موختةرصةر ضةند رونكرنةكن لدور شاعيَرو فةيلةسوفىَ مةزن مةلايىَ جزيرى ، كو مة هةولداية ضةند تيروذكيَن كورت بةردينة سةر دوو ريَباريَن ئةو لسةر ضوى ، بيَطومان ئةم نةشيَن سوفيطةريىَ وةك كلاسيزمىَ ب ريَبازةكا ئةدةبى دانين لىَ بو شاعرىَ مة مةلايىَ جزيرى وةكو ريَبازةك بوية هةتا دوماهيكا ذيىَ خو لسةر ضوية .

ئةظجا يا فةرة فةكولين و شروظةكةريَن زور لسةر هةبن ، داكو بو خويندةظانان ئاشكرا بيت كو مةلايىَ جزيرى دةمار وة يةكىَ وةسا دا بةهرةيا وى يا شيعرى هاتية بو ية شاعير و كو طةرمة طةرما سوفيطةريىَ ئيسلامة وى بوو لىَ يا فةرة بيَذين كو شاعيَرىَ مة يىَ مةزن مةلايىَ جزيرى خو ذ هةستا نةتةوايةتى نةدا ثاش باشترين طروظة بو مة لسةر ظىَ ضةندىَ ئةو ديَرة و شيعرا وى ية دةمىَ دبيَذيت :

طولى باغى ئيرةمى بوتانم

شةب ضراغي شةثى كوردستانم



بةشىَ ئيَكىَ


أ‌- كلاسيزم وةك ريَبازةكا ئةدةبى بطشتى

كلاسيزم ب كةظنترين ريَبازا ئةدةبى يا جيهانى دهيَتة دانان ظىَ ريَبازىَ يا ل ئةورثا سةرهةلداى ثشتى بزاظا زانيارى كو ل سةدىَ ثازدىَ وةرة دةست ثىَ دكةت .

رامانا وشىَ ل كلاسيكيا يونانى ( طريكر ) وةرطيَراية ، ثاشىَ ضوية د ثوليَن خواندنىَ دا هةوةسا ئةدةبىَ وىَ ثيَكهاتى ية ذوان نظيسينيَت طريطيان ئةويَت ذلاظاوا زمانى رزطاربووين ، كلاسيزم لسةر بناغىَ ئةدةبىَ ئيطريكى يونانى و رومانى كةظن بةرز بوية ، ب هاريكاريا وان قاعيديَن ئةساسى كو ل دةستثيَكىَ ذ هةستةكا بلند و سادة هاتى نةديتن لىَ نوكة ئةظ ريَبازة دةست نيشانا هونةرى و مروظايةتيا خو هةية كو ذيا ثاقذيا زمانى رةوانبيَذيا وى ثيَشدكةظيت .

كلاسيزم ب ورناهيا ذيَرى ب رةوش دكةظيت دويرة ذ توند و تيذى ذ شةثولا سوزى د راستيت كو بةرى هندىَ كو ل دةمةكىَ ، رومانسيةت ثتر نيَزيكى سوز و خةيالىَ ية ( ئيَمة ئةبىَ سةبارةت ب كلاسيزم ئةوةمان لة ثيَش ضاوبىَ كة ئةو عةقلةى ئةوى ثىَ ديَتة دى بريتى نى ية لة هوشيَكى ساردو سدو ثةست ، بةلكو عةقل و هوشيَكىَ طةرم طورو ثةوزة يةو بةتينة ويَدا خةيال بيركردنةوة و هةست ، يةلا دةطرتة و لة مةزاجيَكى بةرامبةرا دا وةك بليَت ئةديبةكة بةدل بير دةكاتة وة و بةعةقل و هةست دةكات و بة خةيال ريَبينى دةكات ) (1)

هةروةسا تورىَ كلاسيزمى ييَن ئةورثى د خزمةتا ضينا ئةروستوقرات دابو خةلكةكىَ دياركرى تيَدطةشت .

عةقل و عةقلدارى لنك كلاسيكيان بناغيَن فةلسةفا جوانيىَ نة كلاسيزم ب طشتى تورىَ باذيَران بويىَ دور بو ذيانا طوندان و هةذاران .

ئةم دشيَين بيَذين ئةظ ريَبازة ية يا بةردةوام بوو حةتا سةدىَ نوزدىَ و ثةيدابووما ريَبازا رومانسى جهىَ ظىَ ريَبازىَ طرت .


___________________

1- ديدارى شيعرى كلاسيكى كوردى – حةمة سةعيد حةمة كةريم – ل 29 .

ب‌- شيعرا كلاسيكيا كوردى ب تايبةتى :-

ب هةر شيَوازةكَ ثةيظا كلاسيك بكاربهيَت ديارترين رامانا بو ظىَ ثةيظىَ لاسايى كرنة لىَ لاسايى ب وىَ رامانىَ نةكو شاعيَرة لا بىَ كت و مت بةرهةمىَ شاعرةكىَ دىَ بكار بينيت . بةلكو ب رامانا ( رةضاوكردن و شوين هةلطرتنى كومةل و دةستور سةرتايةك سةربارةت بة بابةت و ويَنة شيَوةى دارشتنى شيعر ) (2)

شيعرا كلاسيكيا كوردى ل ديظ سيستةمىَ ( خةليلىَ كورىَ ئةحمةدىَ فةراهيدى ) بوو وةزنيَن ( عةروزى ) ل ثازدىَ ( بةحرا ) د دارشتن ئةظة دةستورةكىَ ئةدةبى كلاسيكى بو ئةدةبىَ عةرةبى و فارسى توركى دا ئةديبيَن كوردى ذى وةكى كو كاريطةر د ظان ئةدةبان هةمان دستور بكار ئيناية.

هةروةسا ئةم دشيَن ئاينىَ ئيسلامىَ بكةينة ثيظانة بو دياركرنا قوناغيَن ئةدةبىَ كلاسيزما كوردى ، هةروةكى بيَذين بةرى سةرهةلدانا ئاينىَ ئيسلامىَ سةردةمىَ .

ئاينىَ ئيسلامىَ و سةرهةلدانا ئاينىَ ئيسلامىَ كو ئةظ قوناغا ثشتى سةرهةلدانا ئاينىَ ئيسلامىَ دةستثيَكا دروستبوونا ئةدةبياتيَن كلاسيزما كوردى نة .

(( مةبةست لة ئةدةبياتى كلاسيكى ئةدةبى نوسراو ثيَش ئةوةى كلاسيكى بة ماناى ئةدةبى بةرز بكار بينيت . ئةدةبى كوردى ئةوةى هةل دةدةين لةم ماوةيةدا ميَذووى بنوسينةوة ئةدةبى دورى ئاينى ئيسلامى ية )) (3)

يا فةرة بيَذين كو ئةظ سةردةمة بو جارا ئيَكىَ ل بابا تاهيرى هةمدانى ( 935 – 1010 ز ) دةستثيَدكةت لىَ جهىَ طومانىَ ية و شكىَ د ظيَرةدا كو بباوةرا هندةك ئةديب ميَذووظانيَن كورد كو دبيَذن مةلايى جزيرى ( 1560 – 1640 ) ب ريَبةرو سةركيَشىَ ظىَ ريَبازىَ د نياسن كو دامةزرينةرىَ قوتابخانا شيعرا يا بوتان دهيَتة نياسين ، جونكى بابا تاهيرىَ هةمةدانى طةنطةشة و طرمانةكا مةزن يا لسةر هةى ب رةطةزىَ خو كورد يان فارس .

___________________

2- ديدارى شيعرى كلاسيكى كوردى – حةمة سةعيد حةمة كةريم ل 71 .

3- ميَذووى ئةدةبى كوردى – د – مارف خةزنةدار – ل 159 .

هةروةسا ريَبازو و شيَوازىَ مةلايىَ جزيرى يىَ بووية ريَكةكا فرة ه بةرين بو ضةند هوزانظانيَن ديظ وي دا هاتين (( لة ثال ئةوةدا ئيَمة بة دلنياييةوة مةلايى جزيرى بة بنيات دانةرى شيعرى كلاسيكى كوردى دةزانين )) (4)

هةروةسا هندةكيَن دى قوناغيَن كلاسيزما ئةدةبىَ كوردى ب ميَرنسيناظة طريَدن و دةست نيشان دكةن . ب هةر رةنطةكىَ هةبيت و ب هةر شيَوازةكىَ باس ل كلاسيزما كوردى هاتبيتة كرن كلاسيزما ئةدةبىَ كوردى دةستةكىَ بالاو ئاشكرا هةبوو وةكى ستيَرةكا بريقةدار ل عةسمانىَ ئةدةبياتيَن كلاسيزما جيهانى دا .


______________________

4- مةلايى جزيرى شتيَك دةربارةى ذيان و بةرهةمى – دكتور عزةدين مستةفا رةسول – ل – 7 .



بةشىَ دووىَ

ريَبازا سوفيطةرى و ثةيظا سوفى




سه‌رچاوه‌ كوربه‌ندا نـیـبـه‌ر

درێژه‌ی بابه‌ت http://ift.tt/1IVwbJ0






by kurdosite via كوردی پۆست
شكرا لك ولمرورك